تحولاتی که در زمینه فناوری و صنعت نرم‌افزاری در دنیا و کشورمان رخ داده، بانک‌ها را به این سمت کشانده که به نیازهای مشتریان خود در کمترین زمان و هزینه ممکن پاسخ دهند. اتفاقی که کربنکینگ یا همان Centralized On Real Time Exchange به تسهیل آن کمک کرده و باعث شده مشتریان در خانه خود و طی ۲۴ ساعت شبانه‌روز به حسابشان دسترسی داشته باشند.

درواقع کربنکینگ برای سامانه‌های مرکزی مورد استفاده قرار می‌گیرد که مجموعه عملیات مربوط به بانکداری، مختص به یک بانک در آن ثبت می‌شود. بر اساس یک تعریف کلی، سیستم بانکداری الکترونیکی یکپارچه، سیستمی است که کلیه محصولات و خدمات بانکی و عملیات راهبری و مدیریت آنها را از طریق دسترسی به پایگاه داده‌های مشترک و متمرکز در قالب یک سیستم ارائه می‌کند که انعطاف‌پذیری این سیستم و مشتری‌محوری از ویژگی‌های مهم آن است. بدون ایجاد یک بانک اطلاعاتی متمرکز و یکپارچه، خدمات الکترونیک به‌صورت جزیره‌ای و غیرهمسان ارائه خواهد شد. در سیستم کربنکینگ فعالیت‌های اصلی صنعت بانکداری مانند ثبت و پردازش همه تراکنش‌ها، نگهداری دفترچه معاملات و فعالیت‌ها، محاسبه بهره (سود) و سپرده‌ها، سوابق مشتریان، تراز برداشت و پرداخت و… توسط نرم‌افزار رایانه‌ای انجام می‌شود و دستی نیست.

معماری نرم‌افزار کربنکینگ

در هسته و مرکز کربنکینگ سرور مرکزی یا Central Server قرار دارد. تمام ماژول‌های کلیدی بانکی مانند بخش ادمین ( Back Office)، شعبه‌ها ( Branches)، مخزن دیتا (Data Warehouse)، سوئیچ ای‌تی‌ام (ATM Switch)، موبایل‌بانک (Mobile Banking)، اینترنت‌بانک ( Internet Banking)، تلفن بانک (Phone Banking) و سیستم کارت اعتباری (Credit Card) و… همگی به این سرور مرکزی متصل و با این سرور در تعامل هستند. به این ترتیب، اکثر بانک‌ها برای انجام ماموریت‌های مهم بانکی از سیستم نرم‌افزار کربنکینگ استفاده می‌کنند.

امروزه همه بانک‌ها برای پاسخ‌دادن به درخواست‌های مشتریان برای سرویس‌های مختلف مالی و ماندن در بازار رقابت بانکی مجبور به استفاده از کربنکینگ هستند و همین باعث می‌شود شعبه‌ها و اپراتورهای شعب هم مجبور باشند به سیستم دیتاسنتر مرکزی بانک متصل شوند.

نرم‌افزار کربنکینگ برای یک بانک نه تنها به‌عنوان سیستم قلبی بلکه مانند یک سیستم عصبی عمل می‌کند. تمامی تراکنش‌ها از طریق این سیستم مرکزی مدیریت و پردازش می‌شوند و این سیستم باید در تمامی ساعات در دسترس و پاسخگو باشد تا نیازهای اینترنت بانک، موبایل بانک، تراکنش‌های ATM و سایر خدمات را ارائه کند.

تاریخچه توسعه کربنکینگ در ایران

در ابتدا فعالیت‌های بانکداری الکترونیک در ایران در سال ۱۳۵۰ آغاز شد. در آن زمان بانک تهران با دراختیارگرفتن بین ۷ تا ۱۰ دستگاه خودپرداز در شعبه‌های خود، اولین پرداخت اتوماتیک و الکترونیک پول را تنها در همان شعبه نصب‌شده تجربه کرد. پس از آن و ‌اواخر دهه ۱۳۶۰ بانک‌های کشور با احساس نیاز به اتوماسیون عملیات بانکی، شروع به رایانه‌ای‌کردن عملیات بانکی خود کردند.

طرح جامع اتوماسیون بانکی پس از بررسی‌های گوناگون در یک قالب پیشنهادی برای تحولی جامع در برنامه‌ریزی فعالیت‌های انفورماتیکی بانک‌ها به مسئولان شبکه بانکی ارائه شد که با مصوبه مجمع عمومی بانک‌ها در سال ۱۳۷۲ این طرح جامع برای تمامی بانک رسمی شد. در همان سال بانک مرکزی، سازمان اجرایی طرح جامع انفورماتیک سیستم بانکی را نیز تأسیس کرد.

در خرداد سال ۱۳۸۱نیز مجموعه مقررات حاکم بر مرکز شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی، موسوم به شتاب تصویب شد. بنابراین اداره شتاب بانک مرکزی در تیرماه سال ۱۳۸۱ با هدف فراهم‌کردن زیرساخت بانکداری الکترونیکی تأسیس شد و شروع به کار در این حوزه کرد. شتاب با ایجاد ارتباط بین دستگاه‌های خودپرداز، در سه بانک کشاورزی، توسعه صادرات و صادرات ایران به‌صورت رسمی متولد شد.

درنهایت باید گفت که راه‌اندازی فناوری کربنکینگ در ایران به اواخر دهه ۸۰ برمی‌گردد. تا  آن زمان بانک مرکزی، بانک‌ها را ملزم به استفاده از این سیستم نکرده بود اما با مطرح‌شدن این موضوع در بند ۴۵ بسته سیاستی و نظارتی سال ۱۳۸۷، بانک‌ها موظف شدند تا این سیستم را در زیرمجموعه‌های خود پیاده کنند.

درحال حاضر بیشتر بانک‌های ایران به‌‌طور مستقیم طرح‌های بانکداری الکترونیکی خود را پیش می‌برند. بانک ملی با طرح سیبا، بانک تجارت با طرح SGB، بانک صادرات با طرح سپهر، بانک رفاه با طرح جاری همراه، بانک کشاورزی با طرح مهر، بانک ملت با طرح جام و بانک‌های خصوصی با طرح بانکداری ۲۴ ساعته و به‌صورت مجزا و منفرد، سامانه یکپارچه بانکداری متمرکز الکترونیکی را در حوزه تحت پوشش خود تجربه می‌کنند.

یکی از شرکت‌هایی که در ایران کربنکینگ یا راهکار بانکداری متمرکز ارائه می‌دهد، داتین است که این راهکار را به‌عنوان راه‌حلی برای افزایش بهره‌وری و اجرای بهینه عملیات بانکی عرضه کرده است. سامانه بانکداری متمرکز داتین راهکاری بومی است و از ویژگی‌هایی همچون یکپارچگی، جامعیت، انعطاف‌پذیری و توسعه‌پذیری برخوردار و مبتنی بر قوانین و دستورالعمل‌های رایج صنعت بانکی کشور تولید و راه‌اندازی شده است. جامعیت این راهکار، امکان سیستماتیک‌شدن تمامی فرایندها و اقدامات بانک بهره‌بردار را فراهم می‌کند.

موانع توسعه کربنکینگ در ایران

بانک‌ها برای راه‌اندازی کربنکینگ با موانعی مواجه هستند که دسترسی و خرید نرم‌افزار‌های خارجی، مشکلات انطباق نرم‌افزارهای خارجی با عملیات بانکی داخلی، عدم طراحی و تهیه نرم‌افزار Core Banking بانک‌های دولتی داخل، جذب و نگهداری سرمایه‌های انسانی متخصص و حرفه‌ای در این زمینه، سختی‌های ناشی از عدم شناخت مدیران، دستگاه‌های ناظر، بازرس و محدودیت‌های ناشی از آیین‌نامه‌های معاملاتی از جمله آنهاست.

از سوی دیگر عدم پوشش مخابراتی در همه نقاط کشور، کندی توسعه شبکه زیرساخت، ارائه‌نشدن خدمات پشتیبانی به‌‌صورت شبانه‌روزی، ارائه‌‌نشدن خدمات مخابراتی متناسب با کیفیت مورد نیاز عملیات بانکی و بالابودن میانگین زمان تعمیر خرابی با توجه به حساسیت سامانه‌های بانکی، پایین‌‌بودن قابلیت اطمینان ارتباطات شبکه‌ای موجود از دیگر مشکلات شبکه ارتباطی بانک‌ها به شمار می‌روند.

اجزای مختلف کربنکینگ

تاکنون هیچ قالب و استاندارد خاصی در زمینه اجزای یک سامانه جامع بانکداری متمرکز ارائه نشده است. به این دلیل هر یک از تولیدکنندگان این محصولات بر اساس ایده‌ها، تجربیات و جمع‌بندی درخواست‌های مشتریان خود و با اتکا به دانش‌ فناوری اطلاعات کارکنان بخش فناوری اطلاعات اقدام به ارائه محصولات متنوع بانکی کرده‌اند. همچنین دسته‌بندی محصولات (سرویس‌های) مختلف بانکی و چیدمان آنها در کنار هم بر اساس شباهت موضوعی و عملکردی، با مد نظر قراردادن ملاحظات بومی، فرهنگی، کاربردی و کمی به‌صورت سلیقه‌ای انجام شده است.

درحال حاضر بانک‌های ایرانی در مقیاس‌های بزرگ و کوچک و از بانک‌های دولتی گرفته تا بانک‌های خصوصی، تجربه‌های متعدد و متفاوتی را در زمینه خرید/ توسعه و استقرار سامانه‌های کربنکینگ داشته‌اند.

بر اساس بررسی‌های صورت‌گرفته می‌توان گفت در حال حاضر تمامی بانک‌های ایران از سامانه متمرکز بانکی استفاده می‌کنند. برخی از این سامانه‌ها تولید و توسعه‌یافته داخلی و برخی دیگر محصولات خارجی بومی‌سازی‌شده توسط شرکت‌های نرم‌افزاری هستند. اما اینکه این سامانه‌ها تا چه حد نیاز بانک‌ها را برآورده ساخته به‌صورت دقیق قابل اندازه‌گیری نیست.

مزایای کربنکینگ

مزایای سامانه بانکداری متمرکز هم بانک‌ها که ارائه‌دهنده خدمات محسوب می‌شوند را دربرمی‌گیرد و هم مشتریان را که گیرنده خدمات هستند. بنابراین مشتریان می‌توانند وضعیت موجودی، بدهی و اعتبار حساب خود را بررسی و از خدمات مربوط به چک‌های بانکی استفاده کنند. این فرایند ضمن اینکه وضعیت امنیت را بهبود بخشیده باعث شده امکان واریزی وجوه به حساب وجود داشته باشد. این درحالی است که امکان دسترسی ۲۴ ساعته به خدمات بانکی فراهم شده و روند عملیاتی و کاهش هزینه‌ها بهبود یافته است.

در آن طرف ماجرا نیز کربنکینگ باعث شده ارائه خدمات به مشتریان تسهیل شود و کیفیت آن بهبود یابد. همچنین ارائه اطلاعات مورد نیاز در زمان تصمیم‌گیری‌های مهم مشتریان فراهم شده و میزان خطا در عملیات کاهش یافته است.