امور مالی تعبیه‌شده در سال‌های اخیر انقلاب بزرگی را در ارائه خدمات مالی در دنیا ایجاد کرده است؛ انقلابی که به تغییر رویه‌ها و رفتارهای مالی افراد و سازمان‌ها منتهی شده است. امور مالی تعبیه‌شده به کسب‌وکارهای صنایع گوناگون این امکان را می‌دهد تا محصولات و خدمات مالی را در اپلیکیشن‌ها و محصولات خود تعبیه کنند و آنها را به‌طور یکپارچه به مشتریان خود ارائه دهند و سفر مشتری در پلتفرم‌ها را بهبود بخشند. یکی از نمونه‌های اخیر امور مالی تعبیه‌شده که نه‌تنها در دنیا که در ایران نیز در یک سال گذشته توسعه یافته است، ظهور خدمات BNPL است. برخی بر این باورند که امور مالی تعبیه‌شده، آینده صنعت فین‌تک است، زیرا کسب‌وکارهای فین‌تکی را قادر می‌سازد تا دامنه فعالیت‌های خود را فراتر از مؤسسات مالی سنتی گسترش دهند و به روش‌های جدید به مشتریان دسترسی پیدا کنند؛ علاوه‌بر این، شرکت‌های غیرمالی را قادر می‌سازد تا بدون نیاز به تبدیل شدن به مؤسسات مالی دارای مجوز، خدمات مالی ارائه دهند.
اما آیا موج دیگری از نوآوری در صنعت فین‌تک در راه است؟ فعالان صنایع مالی بر این باورند که با بلوغ نسل بومی عصر دیجیتال و تغییر زنجیره‌های ارزش خدمات مالی، امور مالی تعبیه‌شده در ایران و جهان در سال‌های آینده توسعه بیشتری پیدا خواهد کرد، اما توسعه آن در ایران احتمالاً درگیر چالش‌هایی خاص شود؛ ازجمله نحوه رویارویی رگولاتور با آن. در این مطلب به سراغ فاطمه حیدری، مدیر محصول منابع بانکداری متمرکز داتین رفتیم و با آنها درباره وضعیت امور مالی تعبیه‌شده در ایران و جهان، مزایا و معایب آن و آینده‌ای که در انتظارش است، صحبت کردیم.
راهی برای بهبود تجربه مشتری و ایجاد منبع درآمدی جدید
طبق تعریف بانک جهانی می‌توان امور مالی تعبیه‌شده را تلفیقی از محصولات یا خدمات مالی در محصولات یا خدمات غیرمالی دانست که این امکان را برای مشتریان فراهم می‌کند که حین استفاده از خدمات غیرمالی پلتفرم‌ها، بدون خارج شدن از آنها پرداخت‌های مربوطه را هم انجام دهند. به همین دلیل به افزایش کیفیت تجربه کاربری افراد منجر می‌شود. درواقع امور مالی تعبیه‌شده برای شرکت‌های غیربانکی که نقش توزیع‌کننده را ایفا می‌کنند، راهی برای بهبود تجربه مشتری و ایجاد منبع درآمدی جدید فراهم می‌کند، بدون اینکه هزینه بالاسری مربوط به فعالیت بانک را به آنها تحمیل کند. خرده‌فروش‌ها، شرکت‌های نرم‌افزار کسب‌وکار، مارکت‌پلیس‌های آنلاین، پلتفرم‌ها، شرکت‌های مخابراتی و تولیدکنندگان تجهیزات اصلی ازجمله کسب‌وکارهایی هستند که در موقعیت مناسبی برای ارائه امور مالی تعبیه‌شده قرار دارند. در یکی دو سال اخیر، در همه این طبقه‌بندی‌ها شاهد فعالیت و نوآوری زیادی در زمینه امور مالی تعبیه‌شده در دنیا بوده‌ایم.
با بررسی تلاش‌های صورت‌گرفته در دنیا می‌توان این‌طور گفت که بسیاری از توزیع‌کنندگان امور مالی تعبیه‌شده با ارائه محصولات سپرده و پرداخت، فعالیت خود را شروع کردند و سپس دامنه محصولاتشان را به محصولات وام‌دهی مثل کارت‌های اعتباری و تأمین مالی فروشنده گسترش دادند. محصولات سپرده و پرداخت به این دلیل برای توزیع‌کنندگان جذاب‌اند که درآمد قابل توجهی را در دسترس قرار می‌دهند و چسبندگی مشتری را تقویت می‌کنند و همچنین ابزار قدرتمندی برای ایجاد روابط با مشتریان و ثبت داده‌های مشتریان هستند؛ داده‌هایی که می‌توان از آنها در فرایند بررسی اعتبار مشتری برای محصولات وام‌دهی آینده با حاشیه سود بیشتر استفاده کرد.
امور مالی تعبیه‌شده می‌تواند به‌عنوان یک فعال‌کننده برای مدل‌های کسب‌وکاری گوناگون نیز عمل کند و به‌صورت ویژه برای کمک به توسعه بسیاری از مدل‌های اقتصاد پلتفرمی مانند اجاره خودروها و سایر گزینه‌های مربوط به حمل‌ونقل، اجاره خانه‌ها، خرید انواع کالاها و غیره مفید باشد. طبق گزارش دیلویت، پیش‌بینی شده که تا سال ۲۰۳۰، بازار امور مالی تعبیه‌شده در ایالات متحده آمریکا به ۷.۲ تریلیون دلار افزایش خواهد یافت. در ادامه گفت‌وگوی عصر تراکنش را با فاطمه حیدری، مدیر محصول منابع بانکداری متمرکز داتین می‌خوانید.
کمک به توسعه فراگیری مالی
امور مالی تعبیه‌شده یک رویکرد جدید برای خدمات مالی است و شامل ادغام فرایندهای مالی در محصولات یا اکوسیستم‌های غیرمالی می‌شود. هدف از این ادغام، ایجاد یک سفر روان برای مشتری در پلتفرم‌ها است. همان‌طور که پیش‌تر هم گفته شد، بانک جهانی امور مالی تعبیه‌شده را به‌عنوان ترکیب یکپارچه محصولات یا خدمات مالی در محصولات غیرمالی تعریف می‌کند و با امور مالی باز تفاوت‌هایی دارد. فاطمه حیدری، مدیر محصول منابع بانکداری متمرکز داتین، درباره این تفاوت‌ها می‌گوید: «در امور مالی باز، خدمات مالی شخص ثالث از طریق APIهایی که به داده‌های مشتری و عملکردهای حساب دسترسی دارند، ارائه می‌شود. این امور، شرکت‌های خارجی فین‌تک را توانمند می‌کند تا برنامه‌ها و خدماتی را حول داده‌های بانکی بسازند و ارزش، راحتی و پیشنهادهای شخصی‌شده‌تری را به دارندگان حساب ارائه دهند. این در حالی است که امور مالی تعبیه‌شده بر غیربانک‌ها تمرکز دارد و خدمات مالی را با استفاده از APIهای باز و زیرساخت یکپارچه می‌کنند.»
استفاده از هر رویکردی مزایا و معایبی دارد و امور مالی تعبیه‌شده نیز از این قاعده مستثنا نیست. حیدری معتقد است مزایای متعددی را می‌توان برای امور مالی تعبیه‌شده متصور بود؛ از مزیت‌های اقتصاد رفتاری که هدفشان سوق دادن مشتریان به سمت تصمیم‌های مالی سودمندتر است تا افزایش امنیت، بهبود تجربه کاربری، افزایش وفاداری و تعامل، افزایش دسترسی مالی و ارائه محصولات بیشتر. او می‌گوید: «درباره معایب امور مالی تعبیه‌شده نیز باید به خطرهایی مانند افزایش بیش از حد دسترسی، پیچیدگی‌های یکپارچه‌سازی، تغییرات در قوانین و مقررات مربوطه، مسئولیت در قبال اقدامات شرکا، نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی داده‌ها و افزایش آسیب‌پذیری‌های امنیتی اشاره کرد.»
او درباره سایر نگرانی‌ها یا معایبی که در این رویکرد مالی وجود دارد، این‌طور توضیح می‌دهد: «برای مثال مشتریان می‌توانند تصمیمات مالی عمده‌ای را بدون درنظرگرفتن عواقب آن بگیرند و از سوی دیگر، ادغام با یک یا چند شریک خدمات مالی از طریق API و به‌اشتراک‌گذاری داده‌ها در سیستم‌های مختلف، خطرات عملیاتی یا مرتبط به فناوری بیشتری را ایجاد می‌کند. همچنین، سطح حمله را برای هکرها گسترش می‌دهد و می‌تواند احتمال قطعی سیستم، تأخیر در عملکرد و نفوذ سایبری را افزایش دهد. اضافه بار مشتری و افزایش نیاز به پشتیبانی آن، از دست دادن تمرکز، مشکلات امنیتی و حریم خصوصی، انطباق با مقررات، اتکا به اشخاص ثالث و… از دیگر معایبی است که باید آنها را در این موارد لحاظ کنیم.»
به عقیده او، برای بسیاری از مصرف‌کنندگان و کسب‌وکارها، پیشنهادهای مرتبط به خدمات مالی زمانی بهینه است که در یک سفر مشتری به‌هم‌پیوسته گنجانده شوند، نه اینکه به‌عنوان مجموعه‌ای جداگانه از تعاملات ارائه شوند. مصرف‌کنندگان و کسب‌وکارها به‌طور فزاینده‌ای انتظار دارند محصولات و خدمات مالی در فعالیت‌های روزانه‌شان ادغام شوند. برای مثال توانایی پرداخت هزینه پارکینگ در حین رانندگی در پارکینگ یا دریافت منابع مالی در نقطه خرید در زمان واقعی انجام شود.
مدیر محصول منابع بانکداری متمرکز داتین درباره وضعیت توسعه امور مالی تعبیه‌شده در جهان و ایران می‌گوید: «با توجه به تحقیقات انجام‌شده پیش‌بینی می‌شود که ارزش این بازار از سال ۲۰۲۳ تا ۲۰۳۲ با نرخ رشد سالانه ترکیبی ۲۹درصد گسترش یابد و به میزان بیش از ۷۳۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۳۲ برسد. بیش از ۹۲درصد از کسب‌وکارها نیز قصد دارند آن را ظرف پنج سال راه‌اندازی کنند. کسب‌وکارهای بیشتری نیز در حال بررسی این موضوع هستند که چگونه امور مالی تعبیه‌شده می‌تواند کسب‌وکارشان را تغییر دهد. این مسیر رشد سریع، نشان‌دهنده افزایش فراگیری و ادغام خدمات مالی در پلتفرم‌های غیرمالی و بیان‌کننده تغییر پارادایم در نحوه دسترسی و استفاده از محصولات و خدمات مالی توسط مصرف‌کنندگان و کسب‌وکارها است. در ایران نیز تا حد بسیار زیادی شرکت‌ها و محصولات به این بازار ورود کرده‌اند. برای مثال دیجی‌کالا با ارائه راهکار دیجی‌پی، کار‌گزاری مفید و جیبت در حوزه بازار سرمایه، شرکت‌های تپسی و اسنپ در حوزه حمل‌ونقل و… نمونه‌های بارز این محصول هستند. همچنین، یکی از نمونه‌های بزرگ با تنوع سبد خدمتی، محصولات سرزمین هوشمند پاد است که در حوزه‌های سلامت، آموزش، سفر و تفریح از امور مالی تعبیه‌شده استفاده می‌کند.»
توسعه امور مالی تعبیه‌شده می‌تواند به توسعه شمول مالی نیز کمک کند. بنا بر صحبت‌های حیدری، از آنجایی که مشتریان به تجربه‌های شخصی‌سازی عادت می‌کنند، هنگام دسترسی به راه‌حل‌های مالی، تمایل کمتری به پذیرش چالش خواهند داشت. مؤسسات مالی با استفاده از داده‌ها، می‌توانند در هر زمان و هر کجا که نیاز مالی ایجاد شود، آماده خدمات‌رسانی به مشتریان خود باشند: «همچنین، امور مالی تعبیه‌شده، بانک‌های سنتی را قادر می‌کند تا با مشتریان در پلتفرم‌های دیجیتال و بازارهایی که قبلاً از آنها استفاده می‌کردند، تعامل داشته باشند و از طریق API یکپارچه شوند. این موضوع اکوسیستم‌ها را در قلب یک مدل کسب‌وکار موفق قرار می‌دهد و باعث گسترش بازارهای هدف و افزایش طیف وسیعی از استفاده‌کنندگان خدمات آنها می‌شود که درنهایت فراگیری مالی را به‌دنبال دارد.»
یکی از نگرانی‌هایی که درباره توسعه رویکردهای مالی نوین وجود دارد، به مسئله امنیت سایبری آنها برمی‌گردد. حیدری با اشاره به این نگرانی اظهار می‌کند: «استانداردهای امنیتی در حوزه فناوری باید به‌دقت با فرایندها و رویه‌های امنیتی همسو شوند تا شرکت‌ها به نقش خود به‌عنوان مشاوران مورد اعتماد مشتریان ادامه دهند. همه شرکت‌ها باید پروتکل‌های امنیتی قوی داشته باشند و از فناوری‌های نوظهور مثل هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی برای شناسایی و جلوگیری از تهدیدات سایبری استفاده کنند. این نکته را نباید نادیده بگیریم که آموزش درباره موضوع امنیت، بسیار مهم است و بسیاری از نقض‌های داده‌ها نه به دلیل کنترل‌های امنیتی ناکافی، بلکه به دلیل هک اجتماعی رخ می‌دهند.»
او معتقد است که مؤسسات مالی و فین‌تک‌ها باید در زمینه آموزش محصولات و ریسک با یکدیگر همکاری کنند و در این باره می‌گوید: «این همکاری باعث می‌شود نه‌تنها اطمینان حاصل شود که آنها منابع مناسبی برای تصمیم‌گیری آگاهانه دارند، بلکه آنها مطمئن می‌کند که برای شناسایی کلاهبرداری‌های پرداختی و بانکی و محافظت از داده‌های شخصی نیز مجهزند. در کسب‌وکارهای کوچک‌تر و استارتاپ‌ها باید این مراقبت‌ها بیشتر شود تا از داده‌های افراد به نحو احسن مراقبت شود.»
حیدری اعتقاد دارد که ظرفیت Open APIها در ایران بسیار بالا است، اما آن‌طور که باید از آنها استفاده نشده است. با وجود اینکه بانک‌ها این حوزه را شناخته‌اند، اما فهم درستی از آن ندارند و آن را به زبان فناوری اطلاعات ترجمه نمی‌کنند. بنابراین باید فرهنگ استفاده از این خدمت در بانک‌ها جا بیفتد و به جای رقیب دانستن چنین پلتفرم‌هایی، آنها را شریک تجاری دانسته و از نگاه تک‌محصولی به سمت نگاه حداکثری برای مشارکت در بازار حرکت کنند. او با بیان این موارد می‌گوید: «اصلاح خدمات کارمزد نیز باید ایجاد شود تا هم بانک‌ها و هم پلتفرم‌ها بتوانند درآمدهای خود را متناسب با خدمتی که ارائه می‌دهند، افزایش دهند. در حوزه رگولاتوری، برای سقف تراکنش‌های بانکی یا محدودیت‌هایی که برای ارائه خدمات بانکی به‌صورت غیرحضوری وجود دارد نیز باید چاره‌ای اندیشیده شود. با توجه به موارد ذکرشده و گذر ایران از بانکداری سنتی به سمت بانکداری نوین و گسترش روزافزون نیازمندی‌های مشتریان در حوزه ابزارهای دیجیتالی، بانک‌های ایرانی نیز ناگزیر به ورود به دنیای بانکداری باز و پس از آن بانکداری به‌عنوان سرویس هستند. با این چشم‌انداز باید تغییراتی در نظام بانکی برای گذر از مشکلات به‌‌وجودآمده برای این حوزه ایجاد شود. کما اینکه در سال‌های گذشته این تغییر نگاه را هم در رگولاتور (بانک مرکزی) و هم در بانک‌ها مشاهده کردیم، اما این رشد باید شتاب بیشتری بگیرد. در ایران هم مانند بقیه دنیا در آینده‌ای بسیار نزدیک، امور مالی تعبیه‌شده رشد بسیار گستردهای خواهد داشت و سهم بزرگی از بازار را برعهده خواهد گرفت. کم‌کم مشتریان سنتی جای خود را به نسل آلفا و زد می‌دهند. از طرفی نیاز روزافزون به استفاده از این خدمات در زندگی روزمره و آمیختگی بسیار زیاد تجارب مالی در زندگی افراد، باعث شکل‌گیری نیازمندی‌های جدید در این حوزه می‌شود. تمام این موارد دست‌در‌دست هم می‌دهند تا کسب‌وکارهای بسیار زیادی به سمت ارائه این نوع خدمات حرکت کنند.»
منبع: عصر تراکنش
داتین
راهکارها
سرمایه‌های انسانی
ارتباطات