افزایش دسترسی به فناوری و بازار قوی‌تر و منصفانه‌تر برای محصولات مالی، جوامع را به سمت فراگیری مالی سوق می‌دهد و باعث ایجاد یک انقلاب سریع در فین‌تک می‌شود؛ انقلابی که هم یک الزام برای بهبود زندگی و هم یک فرصت تجاری است که با افزایش رشد اقتصادی به جامعه کمک خواهد کرد؛ فرصتی که شاید یک بار در طول هر نسل وجود داشته باشد.
فراگیری مالی چیست؟
فراگیری مالی (Financial Inclusion) به این معناست که تمامی افراد و کسب‌وکارها به‌ویژه محرومان یک جامعه به محصولات و خدمات مالی مفید و مقرون‌به‌صرفه دسترسی داشته باشند که می‌تواند نیازهای آنها را برآورده کند؛ این خدمات شامل تراکنش‌های مالی، پرداخت‌ها، پس‌انداز، سرمایه‌گذاری و بیمه می‌شود که باید بدون محدودیت زمانی و مکانی، در دسترس همه اعضای جامعه قرار گیرد.
حقیقت این است که یکی از مواردی که باعث تداوم فقر می‌شود، دسترسی نداشتن طبقات ضعیف به خدمات مالی از جمله اعتبار و وام است؛ به همین دلیل فراگیری مالی نه تنها سنگ بنای یک جامعه عادلانه بلکه از شاخص‌های یک اقتصاد پررونق و توسعه پایدار است.
تقویت فراگیری مالی و دسترسی به منابع مالی می‌تواند به توسعه اقتصادی کمک کرده و تضمین کند که تعداد بیشتری از مردم می‌توانند از یک زندگی اقتصادی کامل و موثر بهره ببرند و از این رو پیاده‌سازی آن در دستور کار کشورهای مختلف و بانک جهانی قرار گرفته است.
مزایای فراگیری مالی چیست؟
فراگیری مالی موضوعی است که تا حد زیادی مورد تحقیق و پیگیری قرار گرفته، زیرا پتانسیل بهبود معیشت افراد کم‌درآمد را دارد. مزایای فراگیری مالی نیز شناخته‌شده و متعدد است. خانوارهایی که به حساب‌های بانکی یا مکانیزم‌های نسبتا مقرون‌به‌صرفه برای دریافت، پرداخت و خرج پول دسترسی ندارند، درنهایت درصد بیشتری از درآمد خود را برای گزینه‌های مالی گران‌قیمت و مبتنی بر پول نقد صرف می‌کنند. این گزینه‌ها، مانند حواله‌ها و وام‌ها معمولا کارمزدهای بسیار بالاتری دارند. دولت‌ها، بخش‌های خصوصی، سازمان‌های غیردولتی و سایر ذی‌نفعان دست به دست هم داده‌اند تا در جهت تحقق فراگیری مالی، راه‌حل‌های مالی منحصربه‌فردی را برای مردمی که در دست وام‌دهندگان رها شده‌اند، ارائه دهند.
فراگیری مالی به حل تعدادی از مسائل اجتماعی مانند رشد اقتصادی، اشتغال، فقر و برابری درآمد در کشورهای توسعه‌یافته و درحال توسعه و از طریق افزایش فرصت‌های پیشرفت کمک می‌کند. با وجود این، مسائل و چالش‌های تقویت فراگیری مالی به‌ویژه برای محرومان و در کشورهای درحال توسعه همچنان قابل توجه است.
دسترسی به یک حساب بانکی می‌تواند منجر به توانمندسازی افراد از طریق انجام پرداخت‌ها و پس‌انداز پولشان شود و گامی موثر در فراگیری مالی به حساب می‌آید؛ بدین ترتیب آنها می‌توانند به خدمات مالی دیگری مانند بیمه و اعتبار دسترسی آسان‌تری داشته باشند، به سمت اهداف خود گام بردارند، کسبوکار خود را توسعه دهند، خود را برای شرایط اضطراری آماده کنند، سرمایه‌گذاری داشته باشند و درمجموع زندگی برایشان آسان‌تر می‌شود.
رویکرد جدید تامین مالی برای اقتصاد عادلانه‌تر
فناوری در سال‌های گذشته، زندگی افراد را متحول کرده است. نوآوری در فضای فین‌تک، کسب‌وکارهای سنتی را وادار کرده تا در مدل‌های کسبوکار خود تجدید نظر کنند. مشتریان به‌طور فزاینده‌ای به کانال‌های دیجیتال و موبایل روی می‌آورند، زیرا راه‌حل‌های فین‌تک اغلب برای بسیاری از بخش‌های جامعه راه نجاتی را فراهم می‌کند.
بخش عمده‌‌ای از جمعیت محروم در مناطق درحال توسعه در حاشیه شهرها ساکن هستند که این امر منجر به دسترسی محدود آنها به خدمات مالی می‌شود؛ فناوری مالی دیجیتال به‌عنوان یک راهحل بالقوه در تسریع حرکت بازارهای درحال توسعه به سمت فراگیری مالی شناسایی شده است.
درواقع بهبود ارتباطات مخابراتی و اینترنتی، دستگاه‌های موبایل مقرون‌به‌صرفه و مدل‌های کسبوکار نوآورانه عواملی کلیدی هستند که می‌توانند تمرکز روی اقتصاد را افزایش دهند و فراگیری مالی را محقق کنند.
تحول دیجیتال اگرچه تنها به فناوری محدود نمی‌شود و به تغییر در فرایندهای سازمانی، مدل‌های کسبوکار و نظام‌های تصمیم‌گیری هم نیاز دارد؛ اما مهم‌ترین پایه تحویل دیجیتال فناوری است.
فناوری‌های جدید برای جذب مالی
با پیشرفت مداوم فناوری، دسترسی مردم به محصولات و خدمات مالی امکان‌پذیر خواهد بود که فراگیری مالی را به سطوح بسیار بالاتری سوق می‌دهد. به همین دلیل تمرکز زیادی به خدمات دیجیتالی ارائه‌شده توسط نهادهای مالی غیربانکی مانند ارائه‌دهندگان پول موبایلی یا سایر شرکت‌های فناوری مالی (فین‌تک‌ها) معطوف شده است.
برای مثال پول موبایلی (Mobile money) یک سرویس مالی است که توسط یک شرکت مخابراتی یا فین‌تک ارائه شده و مستقل از شبکه بانکداری سنتی عمل می‌کند. بدین‌ترتیب برای مشتری این امکان را فراهم می‌کند که به‌جای پول نقد، چک یا کارت‌های بانکی، از یک گوشی هوشمند برای پرداخت هزینه کالا یا خدمات استفاده کند.
همچنین بانکداری همراه (mobile banking) به‌ویژه پس از همه‌گیری کرونا به شیوه‌ای جدید در پرداخت تبدیل شده است؛ بدین صورت که مشتریان می‌توانند با نصب یک نرم‌افزار روی گوشی هوشمند خود بدون مراجعه حضوری به شعبه‌های بانک و در هر ساعتی از شبانه‌روز، عملیاتی مانند دریافت موجودی حساب، انتقال وجه و پرداخت قبوض را انجام دهند و هوش مصنوعی (AI) و چت‌بات‌ها با برقراری مکالمه با مشتریان، به آنها در انجام خدمات بانکی کمک می‌کنند.
از طریق پرداخت غیرتماسی نیز می‌توان با کمک برنامه‌های هوشمند و بدون نیاز به کارت بانکی یا پول نقد، خرید کرد؛ که به‌واسطه آن، امنیت افزایش و درصد خطا کاهش می‌یابد.
این‌ها همه روش‌هایی است که توانمندسازی را افزایش می‌دهد و به‌جای مراجعه حضوری به بانک، فقط کافی است که کاربران با دستگاهی مانند تلفن موبایل تعامل داشته باشند تا از مزایای بانکداری الکترونیکی بهره ببرند.
مزایای فراگیری مالی دیجیتال
مزایای فراگیری مالی دیجیتال برای افراد محروم از خدمات مالی به شرح زیر است:
- دسترسی به خدمات مالی رسمی از جمله پرداخت‌ها، نقل‌وانتقالات، پس‌انداز، اعتبار، بیمه، اوراق بهادار و غیره.
- مهاجرت به خدمات مبتنی بر حساب (account-based) معمولا در طول زمان گسترش می‌یابد زیرا مشتریان با یک پلتفرم تراکنش دیجیتال آشنا می شوند و به آن اعتماد می‌کنند.
- هزینه‌های پایین‌تر پلتفرم‌های تراکنش دیجیتال، هم برای ارائه‌دهنده و هم برای مشتری که به مشتریان اجازه می‌دهد به مقادیر ناچیز هم تراکنش داشت باشند و بتوانند درآمد و هزینه‌های نابرابر خود را مدیریت کنند.
- خدمات مالی متناسب با نیازهای مشتریان و شرایط مالی توسط خدمات پرداخت، انتقال و ذخیره ارزش از طریق پلتفرم تراکنش دیجیتال امکان‌پذیر می‌شود.
- کاهش خطراتی مانند ازدست‌دادن، سرقت و سایر جرایم مالی ناشی از معاملات مبتنی بر پول نقد و همچنین کاهش هزینه‌های مربوط‌به معاملات نقدی.
- فراگیری مالی دیجیتال همچنین می‌تواند با ایجاد امکان انباشت سرمایه، از طریق افزایش مشارکت اقتصادی، توانمندسازی اقتصادی را ارتقا دهد.
برخورداری از فناوری برای کاهش شکاف دیجیتال
شکاف دیجیتالی، به فاصله موجود بین کسانی که به اینترنت و تکنولوژی دسترسی دارند و کسانی که به اینترنت دسترسی ندارند و همچنین ناآگاهی در چگونگی استفاده از فناوری‌های جدید گفته می‌شود. این نابرابری می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی از جمله سن، کشور محل سکونت، چگونگی قرارگرفتن در معرض فناوری و درآمد اشخاص باشد.
با وجود این، روزانه تعداد زیادی به جمعیت آنلاین جهان افزوده می‌شود و تلفن‌های هوشمند و دسترسی ارزان یا رایگان به اینترنت، ابزار حیاتی پیشرفت هستند. به این ترتیب پیشرفت روزافزون فناوری و کاهش هزینه‌های دسترسی به آن، می‌تواند به کم‌شدن شکاف دیجیتالی کمک کند.
برای مثال همه‌گیری کرونا، ایجاد و پذیرش فناوری‌های جدید را تسریع کرده است. امروزه قیمت گوشی‌های هوشمند ارزان کمتر از 100 دلار است و درحالی که قیمت بسته‌های اینترنتی در موبایل بسته به کشورهای مختلف، ممکن است متفاوت یا اغلب گران باشد، دسترسی به اینترنت ثابت و وای‌فای، بسیار ارزان‌تر است. اگر این روند ادامه یابد، تعداد افرادی که به اینترنت دسترسی ندارند، همچنان کاهش خواهد یافت و به دنبال آن شکاف دیجیتالی هم کم می‌شود.
همچنین برای 2.5 میلیارد بزرگسالی که به دلیل عدم دسترسی موثر به خدمات مالی رسمی، منحصرا به‌صورت نقدی معامله می‌کنند، دسترسی دیجیتالی به خدمات مالی می‌تواند تحول‌آفرین باشد.
تاثیر فناوری بر فراگیری مالی
رویکرد فراگیری مالی از یافتن راهحل برای مشکلات عمومی به رفع نیازهای خاص جوامع متمایز تغییر کرده است. برای حمایت از فراگیری مالی، کشورها به توسعه اکوسیستم‌های فین‌تک قوی نیاز دارند که به دسترس‌پذیری بیشتر خدمات مالی برای تعداد زیادی از مردم کمک می‌کند.
فناوری نیز می‌تواند با بهره‌گیری از اینترنت و گوشی هوشمند و حذف نیاز به شعبه‌های فیزیکی بانک‌ها و موسسات مالی، منجر به دسترس‌پذیری خدمات مالی برای مردم شود، همچنین می‌تواند نهادهای مالی را در جهت ارائه خدمات بهتر به مشتریان خود توانمند کند و درعین حال خدمات مالی را متناسب با نیاز مشتریان هوشمندسازی کند. این کار با کمک فناوری‌هایی مانند تحلیل داده‌ها، یادگیری ماشین و سیستم‌های تصمیم‌گیری انجام می‌شود.
در عین حال تسریع فراگیری مالی می‌تواند تأثیر مثبتی بر اقتصاد داشته باشد. استفاده از فناوری‌های دیجیتال از جمله هوش مصنوعی، می‌تواند به‌عنوان یک ابزار قدرتمند برای کمک به افراد در بازارهای درحال توسعه و برای دسترسی به موسسات مالی عمل کند.
پرسش و پاسخ
1- فراگیری مالی چیست؟
فراگیری مالی به این معناست که افراد و کسب‌وکارها به محصولات و خدمات مالی مفید و مقرون‌به‌صرفه دسترسی داشته باشند که می‌تواند نیازهای آنها را برآورده کند؛ این خدمات شامل تراکنش‌های مالی، پرداخت‌ها، پس‌انداز، اعتبار و بیمه می‌شود.
2- فراگیری مالی چه مزایایی دارد؟
فراگیری مالی به حل تعدادی از مسائل اجتماعی مانند رشد اقتصادی، اشتغال، فقر و برابری درآمد در کشورهای توسعه‌یافته و درحال توسعه کمک می‌کند و پتانسیل بهبود معیشت افراد کم‌درآمد را دارد.
3- فناوری چه تحولی در اقتصاد ایجاد می‌کند؟
استفاده از فناوری‌های دیجیتال از جمله هوش مصنوعی، می‌تواند به‌عنوان یک ابزار قدرتمند برای کمک به افراد در بازارهای درحال توسعه و برای دسترسی به موسسات مالی عمل کند و با تسریع فراگیری مالی، تاثیر مثبتی بر اقتصاد داشته باشد.
4- فین‌تک‌ها به فراگیری مالی چه کمکی می‌کنند؟
راه‌حل‌های فین‌تک اغلب برای بسیاری از بخش‌های جامعه راه نجاتی را فراهم می‌کند؛ برای حمایت از فراگیری مالی، کشورها به توسعه اکوسیستم‌های فین‌تک قوی نیاز دارند که به دسترسی بیشتر خدمات مالی برای تعداد زیادی از مردم کمک می‌کند.
5- نقش فناوری در توسعه فراگیری مالی چیست؟
با پیشرفت مداوم فناوری، دسترسی مردم به محصولات و خدمات مالی امکان‌پذیر خواهد بود که فراگیری مالی را به سطوح بسیار بالاتری سوق می‌دهد.
داتین
راهکارها
سرمایه‌های انسانی
ارتباطات