اقتصاد، یک سیستم پیچیده متشکل از فعالیت­‌های مرتبط با تولید، توزیع، مصرف و مبادله کالا و خدمات است. اجزای این سیستم ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند و عملکرد صحیح و هماهنگ آنها لازمه کارآمدی سیستم است. از جمله نشانه­‌های یک اقتصاد سالم و کارآمد می‌­توان به موارد زیر اشاره کرد:

• رشد اقتصادی بالا
• پایین و باثبات‌بودن نرخ تورم
• پایین‌بودن نرخ بیکاری
• ارزش بالای پول ملی
• پایین‌بودن نرخ بهره

در این میان، رشد اقتصادی معمولا تابعی از سرمایه انسانی، سرمایه فیزیکی، کیفیت فناوری و… است و به میزان تولید و سود ناشی از آن اشاره دارد. برای اندازه­‌گیری رشد اقتصادی و میزان رونق آن، سنجه‌­های مختلفی در علم اقتصاد وجود دارد که در بین آنها، «تولید ناخالص داخلی»یا به اختصار GDP متداول­‌ترین سنجه است. GDP که «مجموع ارزش‌افزوده تمامی کالاها و خدمات نهایی عرضه‌شده در یک بازه زمانی مشخص» تعریف می­‌شود، شاخص مهمی برای سرمایه‌­گذاران، اقتصاددانان و تصمیم‌­گیرندگان است و با استفاده از آن می‌­توان به اینکه در یک کشور یا هر پهنه جغرافیایی دیگری، چه مقدار محصول و خدمات توسط اقشار مختلف مردم و فعالان و کارآفرینان تولید و چه درآمدی عاید آنها شده، پی برد. منظور از کالاها و خدمات نهایی در تعریف GDP، آن دسته از کالاها و خدماتی هستند که به‌صورت مستقیم توسط مصرف‌­کننده استفاده می‌­شوند و در محصول یا خدمت دیگری مورد استفاده قرار نمی­‌گیرند. عبارت «ارزش‌افزوده» نیز به میزان سود ناشی از فروش یک کالا یا یک خدمت اشاره دارد؛ یعنی تفاضل قیمت عرضه به مصرف­‌کننده و قیمت تمام­‌شده. از تقسیم رقم GDP یک کشور به رقم جمعیت آن، درآمد سرانه کشور به دست می­‌آید.

عوامل بسیاری بر GDP کشورها تاثیرگذار هستند. پیشرفت‌­های فناوری یکی از این عوامل هستند که می‌­توانند با افزایش بهره‌­وری و کارایی، باعث افزایش GDP شوند و در این میان، فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) به یکی از عوامل اصلی رشد اقتصادهای مدرن مبدل شده و رشد سریع صنعت ICT اقتصاد جهانی را متحول کرده است.

بر اساس گزارش اتحادیه بین‌المللی مخابرات، در سال 2019 صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات 6.5 درصد از GDP جهانی را به خود اختصاص داده است. این گزارش همچنین نشان می­‌دهد که این صنعت با رشد 3.2 درصدی، رشد سریع‌تری نسبت به اقتصاد جهانی (با رشد 2.9 درصدی) داشته است.

پیش‌تر پژوهش‌­هایی رابطه بین GDP و سرمایه‌گذاری در صنعت ICT را بررسی کرده‌اند و ارتباط مثبتی بین این دو موضوع پیدا کرده‌­اند. به‌عنوان مثال، مطالعه­‌ای توسط اولینر و همکارش نشان می­‌دهد که سرمایه‌­گذاری در فناوری اطلاعات به‌طور قابل توجهی به رشد اقتصادی در ایالات متحده کمک می­‌کند.

صنعت ICT از راه‌های مختلف به رشد GDP کمک می­‌کند. یکی از این راه­‌ها تولید کالا و خدمات ICT است و راه دیگر، استفاده از ICT در صنایع دیگر است. امروزه ICT به ابزاری ضروری برای اغلب کسب‌­وکارها تبدیل شده که با افزایش بهره‌­وری، منجر به افزایش تولید و نهایتا رشد GDP می‌­شود.

میزان اثرگذاری صنعت ICT در GDP به عوامل متعددی وابسته است. یکی از این عوامل، سطح زیرساخت­‌ها و میزان پذیرش ICT در یک کشور است. در کشورهایی که زیرساخت‌های ICT (مانند اینترنت پرسرعت و شبکه­‌های تلفن همراه) پیشرفته‌تر و نرخ پذیرش بالاتری دارند، می‌­توان انتظار داشت که صنعت ICT سهم چشم‌گیرتری در رشد GDP داشته باشد. عامل دیگر، میزان سرمایه‌گذاری در صنعت ICT است. کشورهایی که سرمایه‌­گذاری بیشتری در صنعت ICT داشته باشند، شاهد سهم بیشتری از این صنعت در رشد GDP خواهند بود. سرمایه‌­گذاری در صنعت ICT شامل سرمایه­‌گذاری در بخش­‌های مختلف تحقیق­‌وتوسعه، آموزش‌وپژوهش است. سطح و میزان رقابت در صنعت ICT نیز عامل دیگری است که بر سهم این صنعت در رشد GDP تاثیرگذار است. فضای رقابتی در صنعت، باعث نوآوری و بهبود کیفیت کالاها و خدمات می‌­شود که این امر به‌نوبه خود به رشد GDP کمک می­‌کند.

می‌­توان نتیجه گرفت که رابطه بین GDP و صنعت ICT در طول زمان تکامل یافته است. به‌نحوی که با افزایش میزان پذیرش فناوری‌­های مدرن و تبدیل‌شدن فناوری اطلاعات به ابزاری ضروری برای کسب‌­وکارها، نقش صنعت ICT در اقتصادهای مدرن بیش از پیش پررنگ شده و سهم آن در رشد GDP افزایش یافته است.

رابطه GDP و ICT از مسائل جهانی تاثیر می‌­پذیرد و ممکن است در شرایط مختلف، تضعیف یا تشدید شود. به‌عنوان مثال، بحران مالی سال 2008 که در سطح جهان رخ داد تأثیر قابل توجهی بر رابطه بین GDP و صنعت ICT داشت. این بحران منجر به کاهش رشد اقتصادی جهان و به‌تبع آن کاهش رشد صنعت ICT شد. هرچند که در آن شرایط نیز نرخ رشد ICT بیشتر از نرخ رشد اقتصادی جهان باقی ماند. همه­‌گیری کرونا نیز بر رابطه بین GDP و صنعت ICT موثر بود و این بیماری منجر به افزایش دورکاری، یادگیری و آموزش آنلاین و تجارت الکترونیک شد. چنین تغییراتی با افزایش تقاضا برای کالاها و خدمات ICT به رشد GDP کمک کرد. ثمره دیگر همه‌­گیری، آشکارشدن بیش­ از پیش اهمیت سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ICT و پذیرش آن توسط اقشار مختلف جامعه برای افزایش تاب‌آوری در مواقع بحران بوده است.

جدول یک لیستی از 10 کشور دارای بالاترین نرخ GDP در سال 2022 را نشان می­‌دهد. این جدول بر اساس داده­‌های منتشرشده توسط بانک جهانی استخراج شده است. در صدر این لیست آمریکا با بیش از 20 تریلیون دلار GDP به چشم می‌­خورد.

در جدول دو نیز لیست 10 کشور دارای بالاترین مقدار GDP در سال 2017 همراه با درصدی از GDP که در صنعت ICT سرمایه­‌گذاری کرده‌­اند، قابل مشاهده است. در سال 2017 کره‌ جنوبی از نظر GDP در رتبه 12 جهان بوده و تقریبا 0/15 درصد از GDP خود را در ICT سرمایه‌­گذاری کرده است. همان­‌گونه که می­‌توان در جدول یک دید، این کشور در سال 2022 با دو پله صعود، به جایگاه دهم در بین بزرگترین اقتصادهای دنیای دست یافته است.

با هدف بررسی GDP و میزان سرمایه­‌گذاری در صنعت ICT، از جدول یک سه کشور ژاپن، آلمان و انگلستان را که مقادیر GDP نزدیک به یکدیگر دارند و بر اساس اطلاعات منتشرشده توسط سازمان ملل GDP دهه گذشته آنها در دسترس است، انتخاب می­‌کنیم. داده‌­های مربوط به سرمایه‌­گذاری‌­های انجام‌شده در صنعت ICT در این کشورها نیز از طریق وب­سایت سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OCDE) قابل دستیابی است. شکل یک نمودار GDP این سه کشور را در سال‌­های 2000 تا 2017 نشان می­‌دهد.

همان‌­گونه که مشاهده می‌­شود، در بازه زمانی 2000 تا 2017 دو کشور آلمان و انگلستان روندی تقریبا افزایشی را برای GDP تجربه کرده‌­اند، درحالی که ژاپن روندی پرافت­‌وخیز داشته است. با این حال این کشور نیز در فاصله 2007 تا 2012 روندی افزایشی برای GDP نشان داده است. شکل دو (الف) درصدی از GDP را که این سه کشور روی ICT سرمایه‌­گذاری کرده­‌اند و شکل دو (ب) نیز رقم این سرمایه‌­گذاری‌­ها را در همین بازه زمانی نشان می‌­دهد. درصد سرمایه‌­گذاری در دو کشور آلمان و انگلستان تا سال 2010 روندی کاهشی و در سال‌­های پس از آن، تقریبا ثابت باقی مانده است.

شکل دو (ب) نشان می‌­دهد که رقم کل سرمایه‌­گذاری در صنعت ICT برای این دو کشور تقریبا ثابت بوده و به نظر می‌­رسد با توجه به میزان GDP، درصد سرمایه‌گذاری در ICT طوری تنظیم شده که رقم سرمایه­‌گذاری ثابت باقی بماند. اما درمورد ژاپن شاهد یک کاهش تقریبا یکنواخت برای درصد سرمایه‌­گذاری در ICT هستیم که باعث کاهش رقم کل سرمایه‌­گذاری شده است. با این حال رقم سرمایه‌­گذاری ژاپن در ICT طی سال­‌های یادشده، تقریبا پنج الی شش برابر سرمایه‌گذاری هر یک از دو کشور دیگر بوده است. بیشترین رقم سرمایه­‌گذاری ژاپن در حدود 200 میلیارد دلار در سال 2011 اتفاق افتاده است. بیشترین درصد سرمایه­‌گذاری ژاپن در ICT حدودا 3.8 درصد و کمترین میزان آن نیز 2.95 درصد از GDP بوده و برای آلمان و انگلستان نیز بیشترین درصد به‌ترتیب برابر 1.68 و 1.75 و کمترین درصد سرمایه­‌گذاری در ICT نیز به‌ترتیب برابر 0.76 و 0.68 درصد GDP بوده است.

بر اساس اطلاعات منتشرشده توسط وزارت امور داخلی و ارتباطات ژاپن، در سال 2018 درآمدهای صنعت ICT تقریبا 8.7 درصد از GDP را تشکیل داده‌­اند که با توجه به درصدهای سرمایه­‌گذاری سال‌­های پیشین، می‌­توان به میزان سوددهی مستقیم و نقش این صنعت در توسعه اقتصادی ژاپن پی برد.

مساله دیگری که درمورد این سه کشور قابل توجه است، وضعیت شاخص توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات آنهاست. شاخص توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات یا به اختصار IDI که توسط اتحادیه بین‌­المللی مخابرات سازمان ملل با درنظرگرفتن 11 شاخص مختلف و تجمیع آنها محاسبه و منتشر می‌­شود، درواقع معیاری از میزان توسعه‌­یافتگی ICT یک کشور است. همان‌­گونه که در شکل سه مشاهده می­‌شود، در بازه زمانی سال 2013 تا 2017 هر سه کشور یادشده روندی روبه‌رشد در IDI داشته‌­اند و با وجود اینکه میزان سرمایه‌­گذاری کشور ژاپن در زمینه ICT بسیار بیشتر از دو کشور دیگر بوده، کشور انگلستان در سال‌­های 2015 تا 2017 IDI بالاتری نسبت به ژاپن داشته است. متاسفانه برای سال 2014 و سال­‌های پیش از 2013 امکان دسترسی به داده­‌های مربوط به IDI این کشورها وجود نداشت.

درنهایت می­‌توان گفت سرمایه­‌گذاری در صنعت ICT به سطوح بالاتر GDP منجر می‌­شود و اقتصادهای بزرگ دنیا برای سرمایه‌­گذاری در این صنعت هم به‌واسطه مشارکت مستقیم آن در تولید ثروت و هم به‌خاطر نقشی که به‌صورت غیرمستقیم در سایر صنایع و به‌صورت مستقیم در ارتقای سطح معیشت دارد، اهیمت قائل هستند. از این رو کشورهای درحال توسعه و سیاست­‌گذاران می‌­توانند سرمایه‌­گذاری در صنعت ICT را محرکی برای رشد اقتصادی در نظر بگیرند. در سال 2020 کشور ایران با GDP تقریبا 1/5 تریلیون دلار در جایگاه نوزدهم جهان قرار گرفت و در همان سال از سمت دولت مبلغی در حدود 270 میلیون دلار به توسعه ICT اختصاص یافته که این رقم کمتر از 0/02 درصد از GDP است. بنابراین می‌­توان به مساله پی برد که توسعه ICT در ایران نیازمند توجه و سرمایه‌­گذاری بیشتری است و راهی طولانی در پیش دارد.

منبع: شماره سوم فصلنامه فناوری‌های مالی