اگر بخواهیم تعریف مختصری از بانکداری باز داشته باشیم، می‌توان گفت ارائه مجموعه‌ای از سرویس‌های بانکی در قالب API، که عمدتا جهت استفاده مشتریان حقوقی (شرکتی) و فین‌تک‌ها گردآوری می‌شوند را بانکداری باز می‌گویند. رویکرد بانکداری باز پاسخگویی به نیازهای مشتریان در کوتاه‌ترین زمان با کمترین هزینه و همچنین ارتقای خدمات بانکی، با قراردادن بانک‌ها در محور کسب‌وکار و ایجاد روندی جهت کمرنگ‌کردن نقش شعب و بانکداری سنتی است.

همان‌طور که از تعریف فوق برمی‌آید، این کسب‌وکار ها هستند که جهت ارائه APIها بانک‌ها را تحت فشار قرار می‌دهند و انتظار می‌رود که بانکداری باز در کوتاه‌مدت به جذب مشتریان شرکتی کمک کند. در حال حاضر می‌توان گفت وضعیت بانکداری باز در ایران در مسیر مناسبی در حال حرکت است و از دنیا خیلی عقب‌تر نیست.

در سال‌های اخیر فین‌تک‌ها تا حد خوبی توسط بانک‌ها پذیرفته شده‌اند و بانک‌ها کم‌کم به این نتیجه رسیده‌اند که برای عقب‌نماندن از رقبای خود باید نگاهی نوآورانانه به ارائه خدمات بانکی داشته باشند. با این وجود، همچنان چالش‌هایی در مسیر روبه‌جلوی بانکداری باز در ایران وجود دارد که در ادامه به صورت مختصر، آنها را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

چالش‌های بانکداری باز در ایران

یکی از چالش‌های موجود در این حوزه مشکل فرهنگی است، که باید از سمت بانک‌ها با پذیرش ایجاد تغییر در بخش کسب‌وکار برای پیاده‌سازی بانکداری باز همراه باشد. از طرف دیگر برای مشتریان بانک‌ها با پذیرش دریافت خدمات بانکی بدون حضور در شعبه همراه باشد. تغییر فرهنگ، کار ساده‌ای نیست اما هم‌اکنون در حال شکل‌گیری است. همچنین باید این موضوع را مد نظر قرار داد که عواملی چون آشنایی و آگاهی افراد، اهمیت به سزایی در پذیرش و استفاده افراد از بانکداری باز خواهد داشت.

یکی دیگر از چالش‌های کلیدی در این حوزه امنیت است که بر اعتماد و استفاده مشتریان از خدمات، اثر می‌گذارد و باعث شده تا بعضا مدیران بانکی از پذیرفتن ریسک‌های احتمالی در این حوزه دوری کنند. از آنجایی که مشتریان باور دارند که اطلاعات حساب آنها نزد بانک است و در کسب‌وکار بانکداری باز عموما بازیگرانی از قبیل فین‌تک‌ها در تعامل با بانک قرار می‌گیرند، جلب اعتماد مشتریان اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.

یکی از چالش‌های دیگر، مدل کسب‌وکار بانک‌هاست. زمانی بانکداری باز می‌تواند منجر به تغییر در مدل کسب‌وکاری بانک و هدایت آن برای تغییر از روش‌‍‌‌های موجود در بانکداری سنتی یا به تعبیری بانکداری بسته به بانکداری باز شود که بانک‌ها بپذیرند مسیر جدید، برای آنها نفع بیشتری داشته و این رویکرد در بقیه رفتارهای بانک نیز تاثیرگذار باشد. بانک‌ها هنوز نگرانی‌های زیادی در این زمینه دارند و مدل‌های درآمدی‌شان به‌درستی تبیین نشده است.

به عنوان مثال بحث کارمزد برای مشتریانی که تمایل به استفاده از چنین خدماتی را دارند هنوز جا نیفتاده و چالش‌های زیادی در این بخش وجود دارد. این در حالی است که انتظار می‌رود بانکداری باز با حرکت به سمت بانکداری دیجیتال به درآمدزایی نظام بانکی نیز کمک کند. با توجه به ایجاد شرکت شاپرک در سال‌های گذشته و مشخص‌کردن تکلیف کارمزد در صنعت پرداخت، در حال حاضر علاقمندی به خدمات مبتنی برکارت، مانند کارت‌به‌کارت بسیار زیاد است و می‌توان گفت عمده خدمات بانکداری باز را نیز در بر گرفته است. این در حالی است که ساختار اصلی خدمات در بانکداری باز برپایه حساب بانکی است.

در حال حاضر با توجه به اینکه بانکداری باز در ایران مورد استقبال قرار گرفته و حرکت بانک‌ها به این سمت تاکنون از روند مناسبی برخوردار بوده بانک مرکزی به عنوان قانون‌گذار، هنوز دستورالعمل جامعی در این خصوص ارائه نداده است. تنها زمزمه‌هایی جهت ارائه دستورالعمل در سال جاری از جانب بانک مرکزی به گوش می‌رسد.

شاید بتوان گفت که به دلیل مشکلاتی که در سیستم بانکی کشور وجود دارد بانکداری باز هنوز به عنوان اولویت برای بانک مرکزی مطرح نبوده اما از آنجایی که رگولاتور در صنعت بانکداری ایران نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند انتظار می‌رود تا قوانین لازم به صورت بومی در این حوزه توسط بانک مرکزی تدوین شوند. ناگفته نماندکه اتصال هاب‌های بانکداری باز و همچنین راه‌انداری سرویس‌های سه جانبه در ایران که در سال‌های اخیر در دستورکار بانک‌ها قرار گرفته باعث پیشروشدن ایران در برخی از بخش‌ها شده است.

از آنجایی که بانکداری باز در ایران عمدتا با همکاری فین‌تک‌ها محقق شده، این نکته خود نیز به عنوان یک ضعف محسوب می‌شود. یکی دیگر از چالش‌های موجود در این حوزه مدل درآمدی فین‌تک‌هاست. از طرفی وابستگی بانک‌ها به این نهادهای ثالث که ارائه‌دهنده خدمات و محصولات به مشتریان هستند یک چالش مهم محسوب می‌شود. لزوما با به‌وجودآمدن فین‌تک‌ها، کار برای بانک‌ها آسان‌تر نشده بلکه مزایای رقابتی خاصی برای آنها ایجاد شده است.

در انتها می‌توان به مواردی از قبیل عدم وجود زیرساخت احراز هویت قوی، کشف تقلب، آماده‌نبودن ‌ زیرساخت‌های فنی و مدیریت منابع انسانی با کاهش شعب، به عنوان چالش‌های این حوزه نگریست. اما با فرصت‌های زیادی که بانکداری باز در اختیار بانک‌ها قرار می‌دهد اکثر بانک‌های بزرگ در ایران به سمت این اکوسیستم مالی حرکت کرده‌اند و به نوعی به دنبال متحول‌کردن نظام بانکداری خود هستند.

منبع: ماهنامه عصر تراکنش