اهمیت بانکداری دیجیتال در دنیای امروز
بانکداری دیجیتال امروزه دیگر از یک مفهوم فراتر رفته و تبدیل به گونهای جدید از بانکداری شده است. اندازه بازار بانکداری دیجیتال در سال 2020 به بیش از 8 تریلیون دلار افزایش یافت و پیشبینی میشود که در بازه زمانی بین 2021 و 2027 با نرخ مرکب سالانه (CAGR) ۵ درصد رشد کند و در سال ۲۰۲۷ به ۱۰ تریلیون دلار برسد.
بانکهای دیجیتال که بهطور فزایندهای محبوبیت آنها درحال افزایش است، بانکهایی هستند که تلاش میکنند تا صنعت سنتی بانکداری را با ایجاد دسترسی آسانتر به حسابها و خدمات بانکی از یک سو و نوآوری در محصولات و خدمات بانکی از سوی دیگر، متحول سازند. این بانکها برای مشتریان امروزی جذابیت بسیاری دارند؛ چرا که به مشتریان انعطاف، دسترسی و کنترل بیشتری را برای مدیریت موجودی پولی خود میدهند. همچنین، خدمات بهتر یا حتی جدیدی را هم ارائه میدهند که بانکهای سنتی در ارائه آنها به مشتریان خود دچار چالش هستند؛ از جمله افتتاح و مدیریت حساب از راه دور بدون نیاز به مراجعه به هیچگونه شعبه فیزیکی، وامگیری سادهتر (و ارزانتر) و گزینههای متنوع خدمات پسانداز و سرمایهگذاری.
بانکهای دیجیتال از فناوریهای پیشرفته دیجیتالی استفاده میکنند. همه فرایندهای سمت مشتری بهصورت کاملا آنلاین و از طریق اپلیکیشن در تلفن همراه انجام میشود و در اکثر موارد هم نیازی به تعامل انسانی نیست. این بدان معناست که مشتریان دیگر نیازی به صفهای طولانی در شعب بانکی ندارند، دیگر نیازی به پرداخت کارمزدهای خدمات بانکداری حضوری ندارند و از دغدغه دریافت خدمات نامطلوب از بانکداران در شعب فیزیکی بانکها هم راحت شدهاند.
طبق نظرسنجی «وضعیت بانکداری مصرفکننده و پول» که توسط شرکت فینتکی «گالیله»، اکثر مصرفکنندگان (62 درصد از شرکتکنندگان) احتمال میدهند که حساب بانکی خود را در آینده به یک بانک کاملا دیجیتالی منتقل کنند. یکی از دلایل اصلی برای تصمیمگیری درمورد این انتقال، رضایت مشتری بود. از میان 65 درصد از پاسخدهندگان نظرسنجی که از بانکهای سنتی بهعنوان بانک اصلی خود استفاده میکردند، تنها 66 درصد راضی بودند؛ درحالی که افرادی که بانکهای تمامدیجیتالی (شامل 21 درصد از شرکتکنندگان) و حسابهای دیجیتال مستقل در بانکهای سنتی (شامل 7 درصد از پاسخدهندگان) را بهعنوان بانک اصلیشان انتخاب کرده بودند، به ترتیب 79 درصد و 81 درصد راضی بودند.
نتیجه جملههای بالا این است که «تجربه دیجیتال» میتواند به اهرم اصلی ایجادکننده مزیت رقابتی برای نهادهای مالی تبدیل شود. درنتیجه انتظار میرود بانکها و مؤسسات مالی از امکانات فناوریهای دیجیتال برای بازابداع تجربه مشتری استفاده ببرند. نظرسنجی مؤسسه معتبر پژوهشی «فارستر» از مدیران اجرایی بانکداری در سطح جهانی نشانگر این است که بانکهای سنتی هم کمکم به این تحول، تن میدهند. مطابق این نظرسنجی، ۳۵ درصد از این مدیران تصمیمگیر گفتهاند که برای تطبیق با نیروهای پیشران برآمده از عصر دیجیتال، به اجرای ابتکارهای دیجیتال و درنظرداشتن فناوری دیجیتال در تصمیمات خرید فناوری متعهد شدهاند. ۱۲ درصد دیگر از این تصمیمگیرندگان هم فعلا فقط قصد اجرای تحول دیجیتال را دارند و هنوز اقدامی نکردهاند.
بنابراین بانکداری دیجیتال در دنیای امروز، تبدیل به یک الزام کلیدی برای آیندهی صنعت بانکداری شده است.
ابعاد تحول دیجیتال بانکداری
شرکت مشاوره بینالمللی «کیپیامجی (KPMG)» براساس پژوهشهای خود موفق شده چهار بُعد اصلی را برای تحول دیجیتال بانکداری شناسایی کند و معتقد است بانکها باید در این چهار حوزه برای رشد و ارتقای خود در راه رسیدن به قابلیتهای مورد نیاز بانکداری دیجیتال در سال ۲۰۳۰ سرمایهگذاری کنند:
- دادهها: با گسترش دسترسی به اینترنت و ابزارهای دیجیتال، دادهها به شکل بسیار گستردهتری نسبت به قبل دردسترس قرار خواهند گرفت؛ زیرا اشیای مختلف (حتی خود ما انسانها) همگی به اینترنت متصل میشوند و حق مدیریت داده توسط مالک داده (افراد) در تمامی بخشهای اقتصاد (فراتر از بانکداری باز) توسط قانون گذاران اعمال میشود. این امر باعث میشود تا اهمیت دادهها رشد نمایی پیدا کند و مجموعههای متفاوتی از دادهها در کنار هم میتوانند روایت 360 درجهای از زندگی هر انسانی را ارائه دهند. آن زمان است که مشتریان به بانکها اجازه خواهند داد تا از این دادهها برای ارائه ارزشهای کسبوکاری سفارشیسازی در قالب محصولات و خدمات خود استفاده کنند و متقابلا از بانکهای خود هم تقاضا و انتظار سطوح بالاتری از امنیت و شفافیت را درمورد چگونگی استفاده از دادههایشان خواهند داشت.
- مدلهای کسبوکار: گسترش دسترسیپذیری دادهها باعث افزایش نقش عناصر جدیدی در صنعت بانکداری میشود که خود آنها نیز تولیدکننده و مصرفکننده دادهها هستند. نئوبانکها و پلتفرمهای بانکداری دیجیتال در این عصر جدید، نقشی بسیار فراتر از قبل خواهند داشت. درراستای شکلگیری چنین تحولی، بانکهای پیشرو نیازمند این هستند که علاوه بر بازارهای اصلی فعالیتشان، سایر حوزهها را هم بررسی و مدلهای کسبوکار خود را بازطراحی کنند. بهصورت موازی در چنین دنیایی، بازیگران دیگر بخشهای صنعت مالی بهویژه فین تکها با بهکارگیری زیرساختهای ارائهشده توسط خود بانکها (از جمله بانکداری بهعنوان سرویس و بانکداری نهفته) شروع به ترکیب خدمات بانکی با خدمات خود خواهند کرد؛ امری که باعث بروز ابهام هر چه بیشتر درمورد مرزهای صنعت بانکداری خواهد شد و درعین حال، امکان ابداع مدلهای کسبوکار جدید را برای صنعت بانکی فراهم خواهد ساخت.
- قوانین و مقررات و نظامهای تنظیمگیری: این تغییر و تحول بنیادین باعث ایجاد نیازمندیهای مقرراتی و نظارتی جدیدی میشود و درنتیجه تحول در قابلیتهای مؤسسات نظارتی را میطلبد تا بتوانند روشهای کاملا جدیدی را برای شناسایی و مدیریت ریسکهای ناشی از عملیات بانکی و مالی پیدا کنند و علاوهبر آن، فعالیتهای بانکی و مالی را که توسط مجموعهای گسترده از بازیگران بانکی و غیربانکی ارائه میشوند، مورد نظارت، تنظیمگری و ارزیابی قرار دهند.
- فناوری: زیربنای اصلی تمامی تحولات فوق، فناوری است. فناوری همزمان بهعنوان امکانساز و محرک تغییرْ عمل میکند و درنتیجه با بررسی فناوریها و تحلیل ارتباط آنها با صنعت بانکداری و مالی، میتوانیم پیشبینی کنیم که کدام فناوریها بیشترین تأثیر را بر صنعت خدمات مالی در طی 10 تا 15 سال آینده خواهند داشت.
موضوع مقاله حاضر، متمرکز بر عامل چهارم تحول دیجیتال بانکداری یعنی «رابطه میان بانکداری دیجیتال و روندهای تحول فناوری» است. این فناوریها میتوانند باعث تغییر ماهیت خدمات بانکی و نحوه ارائه و مصرف آنها شوند.
در ادامه مقاله تلاش میکنیم تا مهم ترین روندهای این حوزه را بهصورت مختصر بررسی کنیم.
روندهای کلیدی تحول فناوری اثرگذار روی بانکداری دیجیتال
با بررسی فناوریهای تأثیرگذار بر تحول دیجیتال بانکداری، روندهای فناوری گوناگونی قابل شناسایی هستند که در دهه آینده میتوانند صنعت بانکداری، بانکها و مؤسسات مالی، مشتریان و نحوه ارتباط میان آنها را بهشکلی عمیق تحت تأثیر قرار بدهند. بنابراین آشنایی با این روندها و درک آنها برای حفظ توان رقابتپذیری در این صنعت، بسیار حیاتی است.
در این بخش تلاش میشود روندهای کلیدی فناوری ارائه و برای هر کدام هم توضیح مختصری داده شود:
بانکداری باز (Open Banking)
بانکداری باز به نهادهای مالی مختلف اجازه میدهد تا دادههای مشتری را براساس درخواست مشتری با یکدیگر بهاشتراک بگذارند و در همکاری با یکدیگر محصولات و خدمات جدیدی بهصورت سفارشیشده برای مشتری ایجاد کنند. APIهای بانکداری باز به مشتریان امکان میدهد از طیف گستردهتری از راهحلهای مالی بهرهبرداری کنند که براساس نیازهای منحصربهفرد خود آنها سفارشی شدهاند. این روند باعث میشود تا نوآوری و رقابت بیشتری در فضای بانکداری دیجیتال به وجود آید.
درعین حال در طول زمان رابطهای نرمافزاری (APIهای) باز، بهتدریج و بهطور فزایندهای برای شرکتهای شخص ثالث (بهویژه فینتکها) قابل دسترسی میشوند. این روند چند سالی است که آغاز شده و بانکها درحال همکاری با فین تکها و شرکتهای تخصصی فناوری برای ارائه دسترسی و خدمات مدرن به کاربران و مصرفکنندگان خود هستند؛ از جمله ارائه خدمات پیشرفتهتری برای مشتریان که بدون بانکداری باز، نشدنی است. بهعنوان مثال مدیریت لحظهای امور مالیاتی شرکت در یک پلتفرم جامع با دسترسی به تمام حسابهای مشتری در همهی بانکها.
درعین حال برای بانکهای تمامدیجیتالی، رابطهای برنامهنویسی کاربردی (API)، زیربنای توسعه انواع مختلفی از مدلهای کسبوکار جدید هستند که باعث ایجاد مزیت رقابتی برای کسب سهم از بازار توسط این بانکها میشود. درواقع این بانکها با ارائه محصولات و خدمات شرکای تجاری برای مشتریان خود در درون محیط امن اپلیکیشن بانکداری، امکان دسترسی مشتریان به ارزشهای کسبوکاری فراتر از بانکداری را فراهم میکنند و خود نیز بهعنوان پلتفرم، سهم درآمدی را از فروش شرکای تجاری به مشتریان بانک، به دست میآورند.
امنیت سایبری
زیرساخت فناوری اطلاعات صنعت بانکداری مقدار عظیمی از دادههای مشتریان و معاملات محرمانه را ذخیره و پردازش میکند، که این امر آن را به یک هدف جذاب برای جنایتکاران سایبری تبدیل میکند. بنابراین همواره امنیت سایبری، یک نگرانی اصلی برای بانکها و نهادهای مالی خواهد بود؛ اما با توسعه بانکداری دیجیتال، خطر حملات سایبری و نفوذ به دادهها افزایش قابل توجهی مییابد. بانکها نیاز دارند تا در زیرساختها و راهکارهای امنیتی پیشرفته سرمایهگذاری، اطلاعات مشتریان خود را محافظت و اعتماد آنها را حفظ کنند. در ادامه به برخی از حوزههای مهم امنیت سایبری در بانکداری اشاره میکنیم.
یک حوزه اساسی در امنیت بانکداری دیجیتال، حفظ امنیت در صدور مجوز انجام تراکنشها است. این فناوری راهی امنتر و راحتتر برای دسترسی به حسابهای خود و انجام عملیات بانکی فراهم میکند. همچنین استفاده از ابزارهای رمزنگاری دادهها خطر نشت اطلاعات را کاهش میدهد. بهعلاوه، بانکها از نرمافزارهای مقابله با هک بهمنظور جلوگیری از دسترسی غیرمجاز به شبکههای خود استفاده میکنند.
تشخیص تقلب مبتنیبر هوش مصنوعی برای شناسایی و جلوگیری از فعالیتهای مشکوک مانند سرقت هویت و کلاهبرداری از طریق ایمیلهای تقلبی استفاده میشود. علاوهبر این، بانکها از ابزارهای تجزیهوتحلیل پیشرفتهتر برای تشخیص فعالیت مشکوک و تقویت تلاشهای ضد تقلب/ تخلف4 استفاده خواهند کرد. آنها همچنین برای حفاظت از حریم خصوصی، دادههای مشتری و پایبندی به مقررات حفاظت از دادهها تلاش خواهند کرد.
هوش مصنوعی
صنعت مالی از جمله اولین حوزهها بود که به جنبش روزهای پر سر و صدای هوش مصنوعی (AI) پیوست و این حوزه همچنان شاهد استفاده روزافزون از هوش مصنوعی است. بانکها از هوش مصنوعی برای کاربردهای متنوعی استفاده میکنند که در ادامه به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد.
امروزه تقاضای مشتریان برای خدمات مشاورهای مالی شخصیسازیشده و پیشنهاد خدمات بانکی و مالی متناسب با نیازهای آنها افزایش یافته است. با دسترسی به حجم عظیمی از دادهها درمورد مشتریان، بانکها و نهادهای مالی میتوانند از هوش مصنوعی و الگوریتمهای یادگیری ماشین بهرهبرداری کنند تا به مشتریان خود مشاوره و پیشنهادهای محصولات و خدمات مالی سفارشی ارائه دهند. یک کاربرد دیگر هوش مصنوعی برای بانکها، تجزیهوتحلیل ریسک اعتباری مشتری است. با بهکارگیری سیستمهای مبتنیبر هوش مصنوعی، بانکها میتوانند بهسرعت و دقت، رتبه اعتباری مشتری و ریسک اعتباری او را ارزیابی کنند و براساس آن، تسهیلات درخواستی مشتری را در اختیارش قرار دهند.
یکی از مهم ترین کاربردهای هوش مصنوعی در صنعت بانکداری، کمک به بهینهسازی فرایندهای کسبوکار در بانکها است. با خودکارسازی فرایندها، بانکها میتوانند در زمان و منابع خود صرفهجویی کرده و با کاهش هزینهها و افزایش کارایی عملیاتهای خود، از منابع خود بهشکل بهتری بهرهبرداری کنند. پیشبینی شده که هوش مصنوعی به بانکها کمک خواهد کرد تا سال 2030 هزینههای عملیاتی خود را ۲۲ درصد کاهش دهند که منجر به صرفهجویی حدود یک تریلیون دلاری خواهد شد.
یکی دیگر از کاربردهای هوش مصنوعی در صنعت خدمات مالی، استفاده از آن بهعنوان عامل ارائهدهنده خدمات پشتیبانی مشتری است که بهترین نمونه آن، چتباتهای هوشمند هستند.
یکی دیگر از مهم ترین کاربردهای این فناوری، کمک به بانکها در بهبود تشخیص تخلف/ تقلب و کاهش خطر وقوع جرایم مالی است. بهعنوان مثال، با یادگیری ماشین، سیستمها و نرمافزارهای بانکداری میتوانند دادههای تراکنشها را بهصورت بلادرنگ و لحظهای تجزیهوتحلیل، بهصورت خودکار هشدارهای لازم را برای همکاران بانک ارسال و همچنین تراکنشهای مشکوک را مسدود کنند.
در پایان لازم است اشاره کنیم که هوش مصنوعی میتواند مانند هر سازمان دیگری به بانکها و موسسات مالی هم کمک کند تا تصمیمگیریهای دقیقتری مبتنی بر تحلیل دادهها بگیرند.
تجربه مشتری چندکاناله (اومنیچنل)
همه میخواهند به تجربههای خوب مشتری دسترسی داشته باشند و برندهایی که تلاش بیشتری برای درک نیازهای مشتریان خود میکنند، با آنها ارتباط عمیقتری میسازند. یکی از عوامل اصلی در زمینه تحقق تجربه مشتری در صنعت بانکداری، تجربه چندکاناله است که وقتی بهدرستی اجرا شود، به مشتریان بانکها انعطاف و راحتی بیشتری میدهد که نتیجه آن، وفاداری بیشتر مشتری خواهد بود.
در طول دوره همهگیری کرونا، بانکها متوجه این نکته شدند که اگرچه مشتریان آنها بیشتر از همیشه بهطور دیجیتالی با آنها در تعامل بودند اما همچنان به ارتباط شخصی با بانکدار و مشاور مالی خود هم اعتماد داشتند. بنابراین فناوری به پلزدن میان تجربیات فیزیکی و دیجیتال کمک خواهد کرد و هیچیک بهصورت کامل، جایگزین دیگری نخواهد شد.
درعین حال، امروزه بسیاری از مصرفکنندگان و صاحبان کسبوکارهای کوچک، علاقهمند هستند تا کارهای بانکی را خودشان انجام دهند. به همین دلیل است که تجربه چندکاناله موضوع مهمی است که باید در زمینه بانکداری دیجیتال مورد توجه قرار بگیرد. ارائه قابلیت انجام تمامی عملیات بانکی بهشکل خودخدمت (سلفسرویس) توسط خود مشتریان در درون پلتفرم دیجیتال بانکداری یا برنامه همراهبانک در زمانی که به هر دلیلی مشتری دوست ندارد با یک متصدی بانکداری در تعامل باشد.
اما همین مشتری در زمانی که میخواهد با یک بانکدارْ تعامل داشته باشد، میتواند هم بهصورت حضوری به شعبه بانک مراجعه کند و هم از طریق کانالهای تعامل دیجیتال (مانند تلفنبانک یا بانکداری ویدئویی) با متصدی بانکداری در تعامل باشد. اینجا است که تجربه چندکاناله واقعی شکل میگیرد؛ چرا که متصدیان بانکداری از راه دور هم میتوانند با استفاده از قابلیتهایی که فناوریهای هوش مصنوعی، یادگیری ماشینی و بیومتریک در اختیار آنها قرار دادهاند، بهسرعت و مانند همتایان خود در شعب بانکی، هویت مشتری را تائید کنند و خدمات مورد نیاز به او ارائه یا به پرسشهایش به شکلی سریعتر و کارآمدتر پاسخ دهند.
پلتفرمهای توسعه بدونکد (No Code) / کمکد (Low Code)
در دنیای پرسرعت امروز، پروژههای توسعهای نرمافزاری که بهآهستگی پیش میروند، دیگر قابل قبول نیستند. صنعت بانکداری در عرصه بانکداری دیجیتال، درحال حرکت بهسوی افزایش سرعت عرضه محصولات و خدمات به بازار است که با استفاده از پلتفرمهای توسعه بدونکد/ کمکد امکانپذیر شده است. با استفاده از این پلتفرمها، بانکها قادر به توسعه محصولات دیجیتال بهسرعت و بهصورت کارآمدتر خواهند بود.
درعین حال نیاز بانکهای دیجیتالی به کاهش زمان مورد نیاز برای عرضه محصولات و خدمات دیجیتالی خود، باعث میشود تا تعداد زیادی شرکت فینتکی شکل بگیرند که با توسعه راهکارهای دیجیتال پیشساخته مورد نیاز بانکها، به این نیاز بانکها پاسخ میدهند. راهکارهای دیجیتالی این فین تکها (بهعنوان گونهای از پلتفرمهای بدونکد/ کمکد) بهگونهای توسعه یافتهاند که بهراحتی با سیستمهای بانکها از جمله کُربانک آنها یکپارچه میشوند. درعین حال، وجود زیرساختهای بانکداری باز در بانکها و همچنین پلتفرمهای بدونکد/ کمکد بانکها باعث میشود تا توسعه سبد محصولات و خدمات بانک با ترکیب راهکارهای توسعهیافته در درون بانک و مجموعهای گسترده از راهکارهای فینتکهای همکار در قالب یک پلتفرم دیجیتالی یکپارچه امکانپذیر شود؛ آن هم بهگونهای که مشتری متوجه نمیشود محصول/ خدمت را از خود یک فینتک مشخص دریافت کرده و ارزشآفرینی نهایی را به حساب بانک خود میگذارد!
بدین ترتیب بانکها به راهی «آسان» برای توسعه محصولات و خدمات دیجیتالی جدید دست مییابند که به آنها اجازه میدهد بهسرعت و بدون اینکه مجبور باشند مبالغ قابل توجهی را روی توسعه راهکارهای غیرکلیدی برای خود سرمایهگذاری کنند، قابلیت ارائه ارزشهای نوآورانه کسبوکاری را به پلتفرم بانکداری خود بیفزایند.
ترسیم آینده بانکها بهعنوان یک فینتک
براساس برخی گزارشها، نهادهای مالی حدود ۲۰ درصد از بودجههای فناوری اطلاعات خود را برای نوسازی فناوری از جمله تحول نرمافزاری، میانافزارها و سختافزارها صرف میکنند. درعین حال نگهداشت سیستمهای قدیمی (Legacy Systems) در دنیای امروز، بسیار هزینهبر و بیفایده شده است. بانکها با نگاه استراتژیک به روندهای تحولات فناوری بانکداری که به برخی از مهم ترین نمونههای آن در این مقاله اشاره کردیم، میتوانند روی تحول زیرساخت بانکداری خود برای تبدیل شدن به یک بانک چابک و مدرن، سرمایهگذاری کنند. دستاورد این سرمایهگذاری صرفا امکانپذیرشدن رقابت در ارائه محصولات نوآورانه دیجیتالی نیست؛ بلکه بدین ترتیب بانکها میتوانند فرایندهای خود را بهینهسازی، امنیت خود را با استفاده از رمزنگاری و سیستمهای امنیتی پیشرفته تقویت کنند، تحویل سرویسهای فناوری اطلاعات5 را سرعت ببخشند و هزینههای آشکار و نهان نگهداشت و توسعه زیرساخت فناوری خود را نیز کاهش دهند.
همینجا است که موضوع مهم دیگری پدیدار میشود: بانکهای آینده دیگر تنها یک نهاد مالی نیستند؛ بلکه آنها درعین حال یک «شرکت فناوری (Tech Company)» نیز هستند؛ چرا که براساس پلتفرمهای دیجیتالی دادهمحوری ـ که بهصورت مستمر و با رویکرد چابک و مبتنیبر فناوریهای روز جهانی درحال توسعه هستند ـ برای مشتریان و ذینفعان خود ارزشآفرینی میکنند. این بانکهای آیندهنگر همانند شرکتهای فناوری، امکان ارائه محصولات و خدمات شرکای تجاری را با رویکرد زیستبوممحور بر بستر کانالهای دیجیتالی خود فراهم میآورند و در نتیجه بهعنوان موتور توسعه یک جامعه کسبوکاری بزرگ و قلب تپنده آن عمل خواهند کرد. چنین بانکهایی همچون شرکتهای فناوری، عامل نوآوریهای فناورانه آتی خواهند بود و نه دنبالهرو روندهای توسعه فناوری.
بدین ترتیب است که مرزهای میان بانک بهعنوان یکی از سنتیترین نهادهالی مالی با فین تکها هم از بین میرود. بانکها یا خودشان تبدیل به عضوی از زیستبوم فین تکها میشوند یا فین تکها جای آنها را خواهند گرفت!
نویسندگان:
مهیار شعبانی، مدیر پروژه شرکت مهندسی مشاور حاسب سیستم
محمدرضا نوروزی، مدیرعامل شرکت مهندسی تحلیلگران آتینگر